موشک میانبرد زیردریایی R-27/SS-N-6 serb

 

---

آر-27 یک موشک زیردریایی پرتاب بود که از سوخت مایع بهره میبرد و یک موشک میانبرد بود. . طراحی این موشک یک گام بسیار بزرگ در فناوری موشکهای دریایی سوخت مایع شوروی  بشمار میرفت. این سیستم با سوخت قابل ذخیره حدود 10 دقیقه پیش از شلیک سوختگیری میشد و زیردریایی حامل آن قادر است  موشکهایش را در فاصله زمانی 8 ثانیه از هم شلیک کند.موشک آر-27 از هدایت اینرسیایی و یک مجموعه ماشین ورود مجدد به جو نیرومند بهره میبرد.

---

 

  موشک شهاب-3:

سه نسخه اصلی از این موشک طراحی شده است به اضافه یک طرح چهارم دیگر از فناوری آر-27 که برای انهدام رادارهای هشدار دریایی دشمن در نظر گرفته شد که البته در همان مرحله طراحی این طرح لغو شد.

این موشک اساسا برای حمله غافلگیرانه به اهداف  استراتژیک دشمن از فواصل نزدیک طراحی شد اما دقت آن نازل و محدود است هرچند بافناوریهای جدید این دقت بطرز قابل توجهی بهبود یافته است.با چنین دقتی این موشک تنها میتواند برای انهدام شهرهاو پایگاههای بزرگ دشمن موثر باشد


موشک  R-27به زیردریاییهای شوروی این امکان را میداد که حتی خارج حریم دفاعی زیردریاییهای این کشور و در فواصل بسیار دورتر از مرزهای شوروی هم هم به اهداف خود در خاک ایالات متحده دسترسی داشته باشند.(  منظور اینست که زیردریاییهای شوروی در آنزمان مجهز به موشکهایی بودند که هر چند برد و توان بسیار بالایی نسبت به آر-27 داشتند اما همین برد زیاد آنها را ناگزیر میکرد برای شلیک مطمئن موشکهایشان در فاصله ای بسیار دورتر از مرزهای آمریکا و بسیار نزدیک به مرزهای شوروی مستقر شوند که چنین حالتی قابلیت مانور آنها را بشدت محدود میکرد ).
وزن پرتاب این موشک 14200 کیلوگرم بود و یک کلاهک 650 کیلوگرمی هسته ای را با خود حمل میکرد

 

نام:R-27 /ss-N-6/4k10/RSM-25
شناسه ناتو: serb
طول:9.65 متر
کلاس: موشک میانبرد پرتاب شونده از زیردریایی
قطر:1.5 متر
کلاهک:1000-650 کیلوگرم
دقت:0.6 ناتیکال مایل
برد:2400-3200 کیلومتر
وزن:14.2 تن
اولین پرتاب:1/1/1965
آخرین پرتاب:1/12/1993
سیستم شلیک:D-5
پیشرانه:موتور سوخت مایع

البته لازم بذکر است که در برخی برآوردها بنظر میرسد که این موشک از دو مرحله پروازی برای طی مسافت 2400-3200 کیلومتری بهره میبرد که گزارشهای دیگر اما عقیده دارد که این موشک یک سیستم تک مرحله ای سوخت مایع است.
توسعه آر-27 از سال1962 انجام شد وآزمایشات پروازی آن تا ابتدای سال 1966 آغاز شد.در سال 1968 با تصمیم وزارت دفاع شوروی این موشک را رسما وارد چرخه نظامی اتحاد جماهیر شوروی شد و دو مدل دیگر از این موشک را تا سال 1974 ارائه کرد.

در طی دوران خدمت این موشک در مجموع 600 موشک آر-27 از سه مدل مختلف تولید شد و در 34 زیردریایی از نوع یانکی -1 مستقر شدند که این تعداد در آغاز سال 1991 به 12 فروند تقلیل پیدا کرد و نهایتا تا سال 1994 این تعداد بازهم کاهش یافت و به 2 فروند رسید .سرانجام هم این سامانه در سال 1996 رسما از خدمت نظامی روسیه  بازنشسته شد.

 

منابع غربی نخستین بار این موشک را در سال 1967 در رژه مسکو مشاهده کردند و برآورد اولیه آنها از این قرار بود که برد این موشک با کلاهک 1500 پوندی 1300ناتیکال مایل و دایره خطای آن 0.6 ناتیکال مایل است( هر ناتیکال مایل برابر 1.8 کیلومتر است) خواهد بود.
قدرت کلاهک مدل اولیه و دومین نسخه از این مدل به ترتیب 0.6 مگاتن و1.2 مگاتن برآورد میشد.

این موشک در نسخه های گوناگون قادر بود دو کلاهک 600 پوندی یا 3 کلاهک 400 پوندی را حمل کند

 

هر زیردریایی یانکی-1 قادر به حمل 16 فروند موشک آر-27 است و میتوانددر حالیکه کاملا زیرآب قرار دارند موشکهای خود را شلیک کنند. برآوردهای غرب اشاره دارد که زمان غوص این زیردریایی در آب 15 دقیقه است و زمان لازم برای واکنش سریع آن نیز حدود 1 دقیقه است. زیردریایی یانکی میتواند بین 75-90 روز را در حالت عملیاتی در دریا بگذراند. تنها عامل محدود کننده در این نوع عملیاتها میزان آذوقه و روحیه پرسنل است.
سیستم پرتاب-D-5 توسط دفتر SKB-385   منظور طراحی یک پرتابگر دریایی برای حمله از   سکوهای دریایی موشکهای تک مرحله ای میانبرد سوخت مایع در اوایل سال 1960  بهباطراحی شد.

یکی از نوآوریهای متمایز این موشک قرار دادن موتور موشک در درون مخزن سوخت است که منجر به کاهش ابعاد خارجی آن شده است.بدنه موشک از آلیاژ الومینیوم ساخته شده است. سیستم موتور آن یک محفظه احتراق اصلی و دو محفظه احتراق کنترلی دارد . این محفظه های کنترلی  به زاویه 45 درجه از محور ثقل موشک قرار دارند .طول موشک مسلح به کلاهک 9.65 متر و بدون کلاهک طول آن7.1 متر است. از آنجا که موتور موشک از سوختهای خورنده استفاده میکنند نمیتوان مدت زیادی پیش از شلیک آنها را بارگیری و شلیک کرد. ضمن اینکه موتور آن نیز در درون مخرن سوخت تعبیه شده است.  تعبیه موتور در مخزن سوخت باعث میشود خود موتور حتی بعد از شلیک و سقوط به زمین تا حدود زیادی سالم بماند. 

 

در سال 2003 گزارشهایی مبنی بر مشاهده این موشک در کره شمالی منتشر شد. تصور میشود کره شمالی این موشکها را در سالهای 1992-1998 از طریق شرکتهای روسی بدست آورده باشد.
در سال 2004 گزارشی دریافت شد که حدود 10 موشک و پنج پرتابگر در پایگاه هوایی میریم پیش از رژه روز استقلال این کشور بوسیله ماهواره ها مشاهده شده است. اگر چه این موشکها در رژه به نمایش گذاشته شده بودند اما چند روز بعد خبر آن در خبرگزاریها منتشر شد. در سال 2007 کره شمالی نمونه موبایل (جاده ای ) این موشک را عملیاتی کرد. در ماه مارس2009 منابع غربی متوجه شدند که این کشور نیروی جداگانه ای را برای استفاده از این موشک استراتژیک اختصاص داده است. در واقع ابعاد نمونه کره این موشک با کمی اختلاف با ابعاد موشک آر-27 شوروی منطبق است. قطر آن 1.5 متر اما طول آن  10.5-12متر است که کمی گیج کننده است طول نمونه استاندارد آر-27 9.65 متر و بدون کلاهک طول آن تنها 7.1 متر است .
در مورد صحت این نمایشها در کره شمالی تردیدهایی نیز وجود دارد موسودان کره ای موشک مرموزی است و تا کنون هیچ گزارشی مبنی برآزمایش پروازی آن مشاهده نشده است. عقیده بر اینست که موشک به نمایش گذاشته شده موشک آر-27 نیست بلکه نمونه ای توسعه یافته از موشک میانبرد نودونگ است زیرا که  موشک و پرتابگر آن طویل تر است . موتور تعبیه شد در پشت موشک نیز قابل رویت نیست  
احتمالا موشک مذکور برای مرحله دوم موشک ماهواره بر UNha-2 طراحی شده است  موتور موشک بوسیله یک محفظه پوشانده شده و گفته میشود برنامه اونها-2 برای توسعه یک موشک قاره پیما پایه ریزی شده است.

تاکنون نامهای مختلفی برای این موشک ذکر شده اما از طرف منابع کره ای تاکنون هیچ اسمبی برای این موشک منتشر نشده اشده است بنابراین اسامی کنونی مانند BM-25 ( با نام موشکهای توپخانه ای شوروی - کاتیوشا- اشتباه نشود) و موسودان چندان مورد تایید نیستند .

موتورهای کنترلی جانبی آر-27 با توان تولید رانش 15 کیلونیوتن

موتور اصلی موشک آر-27

 

 

مقایسه ای کلی بین موشک آر-27 و موسودان BM-25کره شمالی و

همچنین ماهواره بر Unha-2

 

نقش فناوری R-27 در برنامه موشکی ایران

 

اعتقادربر اینست که موتور مرحله دوم موشک سفیر ایران از موتور موشک آر-27 الهام گرفته است. در واقع اگر توجه کنید دانشمندان ایرانی با قرار دادن توربوپمپ درون مخزن و تعبیه دوموتور کنترلی  (جیم بال) اندازه آنرا به طرز شگفت آوری کوچک کرده اند. هر کدام از این موتورهای فرعی کششی معادل 30 کیلو نیوتن تولید میکنند و شکل آنها بسیار شبیه موتورهای کنترلی آر-27 شوروی است. احتمالا ایران این موشک را از طریق کره شمالی 4تهیه کرده و از دوموتور کوچکD10
در طراحی آن بهره برده است.چنین تصاویری کاملا بر تصاویز محل تعبیه توربوپمپ و نازاهای کنترلی آر-27 شوروی منطبق است با این تفاوت که در سیستم آر-27 موتور در وسط قرار دارد
گفتنی است که کره شمالی این فناوری را برای توسعه مرحله دوم موشک جدید  Unha-1 ) منظور از اونها-1 موشک تایپودونگ-1 ) نیست را تغییر داده است
موشک Unha-1تنها یک بار آزمایش شد که آزمایش آن با ناکامی رو برو بود. اما موشک سفیر ایران با موفقیت توانست ماموریت حساس خود را کامل انجام دهد

 

شباهتهای توربوپمپ موتورآر-27 با موتور های کنترلی موشک سفیر

کره شمالی در حال حاضر مصمم به توسعه موشک Unha-2 است و قصد دارد مرحله دوم بزرگتری را برای آن طراحی کند. برخی گزارشات حاکی از آنست که این کشور از یک موشک آر-27 برای مرحله دوم ماهواره بر اونها-2 از یک موشک آر-27 با قطر1.5 متر استفاده  کرده است

اعتقاد بر این است که نیروی محرکه مرحله دوم از IRILV سفیر ایران بر اساس تکنولوژی SLBM R-27 ساخته که در ماهواره قبلی استفاده شد. گنجایش سوخت مخازن آن 450 در صد میزان سوختی است . ظاهرا ایران در حال تولید دو موتور بزرگتر برای توسعه مرحله دوم ماهواره بر سیمرغ است

 

 

 

موتور 4D10 موتور اصلی موشک آر-27

 

همانطور که گفته شد آر-27 از یک موتور اصلی و 4 موتور کنترلی جانبی برای تولید رانش بهره میبرد. این موتورساخت شرکت لسیف است و 4D10 نام دارد . حداکثر رانش این موتور 22500 کیلونیوتن یا به عبارتی 57326 پوند فورس نیرو تولید میکند.

تصاویر مرتبط

 

 

 

R-29 / SS-N-8 SAWFLY

موشک زیردریایی قاره پیمای R-29

اتحاد جماهیر شوروی

 

 

---

موشکss-n-8/R-29 اولین موشک قاره پیمای شوروی است که در قابل پرتاب از لانچرهای زیردریایی بود.این موشکها بوسیله زیردریاییهای کلاس دلتای شوروی حمل و شلیک میشدند و همواره در امتداد یخهای قطبی شمال روسیه و همچنین نروژ و دریای بارنتس در حال آماده باش بسر میبردند.

---

 

در این مکانها زیردریاییها از سیستمهای سونار دنیای غرب در امان بودند و معمولا نزدیک پایگاههای پشتیبانی ساحلی استقرار می یافتند.
R-29 یک موشک دومرحله با سوخت مایع قابل ذخیره شدن است و تنها قابلیت حمل یک کلاهک را دارد.بدنه موشک از آلیاژآلومینیوم -منیزیم ساخته شده و مخازن سوخت کاملی دارند.موتور مرحله اول و دوم موشک به درون مخزن سوخت فرورفته اند و در نتیجه ابعاد خارجی موشک به طرز قابل توجهی کاهش پیدا کرده است.
سیستم هدایت آن نیز در بخش مخروطی شکل کلاهک قرار داده شده است.
موتور آر-29 نیز ازمتشکل از یک موتور اصلی و دوموتور کمکی است که قابلیت تحرک دارند . R-29اولین موشک قاره پیمای شوروی است که از سیستم رایانه ای دیجیتال برای افزایش دقت استفاده میکند و با هواپیماهای مخصوص هم میتوان به تعیین مسیر موشک اقدام کرد.
 
موشک R-29 حدود33 تن وزن دارد و برد آن به حدود 7800 کیلومتر میرسد که چنین بردی سه برابر برد همتای پیشین خود یعنی موشک R-27 بود.
طبق برآوردهای اطلاعاتی غرب آر-29 قادر بود با کلاهکی مسافتی معادل 4200 آر-29 قادر بود کلاهکهایی با وزن 0.6-1.500 کند را حمل کند و با کلاهکی 1400 پوندی قادر بود مایل دریایی را بپیماند و دایره خطای احتمالی آن نیز 0.5 ناتیکال مایل بود.
این موشک همچنین به سامانه فریب سامانه های دفاع موشکی مجهز بود و مهندسان برای فریب سامانه ها پدافندی دشمن چند استوانه فریب دهنده  رادر محلی در درون مخزن سوخت مرحله دوم نصب کردند که هنگام جدایی کلاهک مخروطی از بدنه  موشک جدا شده و پخش میشدند.
.در سال 1963 . طراحی اولیه موشک آر-29  بوسیله دفتر طراحی تحت عنوان SKB-385  انجام شد
این دفتر همچنین از طرف وزارت دفاع شوروی مامور بود تا بین دو پروژه پیشنهادی OKB-52و VN متعلق به چلومی یک طرح را انتخاب و معرفی کند.
در تاریخ 28 سپتامبر 1964 توسعه سامانه موشکی مجهز به موشکهای آر-29 سرانجام D-9 مورد قبول واقع شد که
تستهای اولیه پرتاب موشک آر-29 در دریای سیاه با هدف تست  یگانهای موشکی کامل با یک سیستم رانش اولیه و یک سامانه هدایت دستی انجام شد
آزمایشهای دیگری نیز از مارس  1969تا دسامبر 1971. در پایگاه دریایی نونوسکا انجام شد . در مجموع حدود 20 شلیک آزمایشی از آزمایشات این موشک از پایگاههای زمینی انجام شد.که مراحل نهایی این آزمایش  برای پرتاب آر-29از سکوهای شلیک زیردریایی های دلتا اختصاص یافت. اولین پرتاب نمونه زیردریایی  آزمایشی آر-29 در نیمه اول سال 1971 .م در دریای مدیترانه دانجام شد. ازمایشات بیشتری  نیز در فاصله ماه اوت تا نوامبر سال 1972 انجام شد.که در مجموع از 19 آزمایش پروازی 18 مورد آن با موفقیت کامل همراه بودند.

موشکهای آر-29 و سیستمهای شلیک دی-9در 12 مارس 1974 تکمیل شدند و
به موازات آن  18 زیردریایی دلتا نیز برای حمل این موشک توسعه یافتند.
زیردریاییهای کلاس دلتاقادر ند در هنگامیکه کاملا در آب فرورفته اند موشکهای خود را به فاصله 7 ثانیه از همدیگر شلیک کنند. زمان عکس العملی برای این سیستمها15 دقیقه در حالت معمولی است و در حالت آماده باش نظامی این زمان به یک دقیقه کاهش پیدا میکند.
این زیردریاییها قادرند در وضعیت جنگی موشکهای خود را از زیر سطح آب یا هنگامی که در پایگاه لنگر انداخته اند شلیک کنند.
با ارتقای سامانه های این موشک برد آن به 9100کیلومتر افرایش داده شده است و یک سیستم شلیک توسعه یافته موسوم به D-9Dنیز  در سال 1978 برای موشکهای جدید طراحی شد.

این سیستمهای جدید بر روی 4 زیردریایی دلتا عملیاتی شد که هر کدام قادر بودند 16 موشک R-29D را حمل کتند
در حالیکه سیستمهای قدیمی تنها قادر به حمل12 موشک زیردریایی آر-29 بودند.

 

---

 

تاریخچه پرتاب موشک:

21 ژوئن 1969 : اولین پرتاب موشک از پایگاه آزمایشات دریایی کشف شده نو نوکسا
1970: از یک سکوی زیرآبی به عنوان سکوی شلیک آر-29 استفاده شد
25 دسامبر 1971: پرتاب از زیر دریایی
اواسط 1972:تست سیستمهای یکپارچه موشک
28 نوامبر 1972: دوموشک آر-29 برای تست از زیردریایی دلتا شلیک شدند.
14دسامبر 1972: چهار موشک آر-29 در بازه زمانی 30 ثانیه از زیردریایی دلتا شلیک شدند
اواسط سال1973: موشک آر-29 به توانمندی اولیه عملیاتی رسید

---

مشخصات

 

اس اس ان-8  مود-1

نام : R-29/SS- N-b/4k75

زمان ورودبه خدمت :1974/12/3
سیستم شلیک: سامانه پرتاب 12 فروندی دی-9
زیردریایی حامل: دلتا-1
کلاهک: تک کلاهکه هسته ای
قدرت کلاهک در بر آوردهای روسی و غربی: 0.6-1.5 مگاتن
بار مفید 1.1 تن
طول 13 متر
قطر:1.8متر
وزن شلیک : 33.3 تن
حداکثر برد:7800 کیلومتر
نیرومحرکه: دوموتور سوخت مایع
تعداد مراحل: دو مرحله سوخت مایع
دایره خطای احتمالی: 900 متر

مشخصات دو مدل موشک آر-29 در جدول ذیل ذکر شده است.

 

بار مفید

تعداد مراحل

حداکثربرد

قطر

دایره خطای احتمالی  برآورد غربی

دایره خطای احتمالی  برآورد روسی

نیرومحرکه:

وزن شلیک

طول

بار مفید قدرت کلاهک در بر آوردهای روسی و غربی

کلاهک

زیردریایی حامل:

سیستم شلیک

زمان ورودبه خدمت

نام

مدل های موشک آر-29

1.1 تن

دو مرحله سوخت مایع

7800 کیلومتر

1.8متر

1500متر

900 متر

دوموتور سوخت مایع

33.3 تن

13 متر

0.6-1.5 مگاتن

تک کلاهکه هسته ای

دلتا-1

سامانه پرتاب 12 فروندی دی-9

1974/12/3

R-29/SS- N-b/4k75

Mod1

1.1

دو مرحله سوخت مایع

9100کیل.متر

1.8 متر

900متر

900متر

دوموتور سوخت مایع

نامعلوم

نامعلوم

0.6-1.5 مگاتن

نامعلوم

Delta I Delta2

سامانه پرتاب 16فروندی دی-9 دی

1978

R-29/SS- N-b/4k75

Mod2

 

تصاویر مرتبط

 

 

R-29R cutaway

برد این نمونه موشک 6500 کیلومتر است و قادر به حمل یک سرجنگی اتمی 1300 کیلوگرمی یا سه سرجنگی است. این مدل از آر-29 در سال 1979 عملیاتی شد.گفتنی است این نمونه حدود1.1 متر از نمونه استاندارد آر-29 بلند تر است.

 

R-29D

اولین پرتاب این مدل از موشک آر-29 در سال 1976 انجام شد.این مدل قادر به حمل کلاهک استاندارد 860 کیلوگرمی بودو در سال 1977 به توانایی اولیه عملیاتی رسید.

 

 

 

کشور روسیه همچنین نمونه هایی از این موشک را برای پرتاب ماهواره ها به فضا تغییر داده است . این موشک در چنین حالتی قادر است یک محموله 115 کیلوگرمی را در مداری با ارتفاع 5200 کیلومترو محموله ای با جرم 1150 کیلوگرم را در  مدار پایین زمین (200 کیلومتر)قرار دهد . قطر این نمونه از موشک 1.9 متر است و موتور آن قادر است رانشی معادل 68200 کیلوگرم تولید کند. آخرین پرتاب این نمونه در تاریخ 15/7/1996 انجام شده است.

 

 

 

سامانه فضایی   SHTIL برگرفته از موشک R-29

یک نمونه تغییر یافته از موشک آر-29 است که توسط شرکت دولتی ماکیف طراحی شده است  . موشک اشتیل یک سیستم سه مرحله ای سوخت مایع است و بمنظور پرتاب ماهواره از زیردریایی طراحی شده است. هر کدام از موشکهای آر-29 قادرند 4 تا 10 سرجنگی اتمی راحمل و شلیک کنند.در سال1999 شرکت ماکیف مامور شد بازسازی مجددی بر  روی پیکره موشک آر-29 انجام دهد.

بعد از توقف خدمت نظامی ار -29 تغییراتی بر روی این موشک برای پرتاب ماهواره انجام شد که حاصل آن موشک ماهواره بر اشتیل بود.موشک اشتیل اولین پرواز خود را در 7 جولای 1998 انجام داد و توانست ماهواره تحقیقاتی TUBSAT-N-1 وTUBSAT-N را در مدار زمین قرار دهد.

اشتیل 14.8 متر ارتفاع و 1.9 متر قطر دارد. وزن آن نیز 39.3 تن است .

 

 

 جدول-2 : مشخصات کلی سامانه موشکی اشتیل

مرحله سوم	مرحله دوم	مرحله اول	مراحل موشک
1.9متر	1.9متر	1.9متر	قطر
		RD-0243	موتور
		22.3 تن	وزن سوخت
UDMH	UDMH	UDMH	سوخت
N2O4	N2O4	N2O4	اکسیدکننده
		82.22-91.09 تن	TRUST
		280 ثانیه	ISP (SL sec)
		310 ثانیه	ISP (Vac sec)
87 ثانیه	94 ثانیه	74 ثانیه	زمان سوزش موتور
1 دستگاه	1دستگاه	1 دستگاه	تعداد موتور

موتور مرحله اول برای مدت 74 ثانیه میسوزد و موتور مرحله دوم 94 ثایه و موتور مرحله سوم نیز 94 ثانیه به کار خود ادامه میدهد. موتور مرحله سوم یک دقیقه بعد از خاموش شدن موتور مرحله دوم روشن میشود و با مانورهای خود ماهواره را در مدار قرار میدهد.

 

 

 

مروری بر توان موشکی ارتش

 

سوریه

 

 

با بالا گرفتن تحولات سوریه نگرانیها از بابت توان موشکی این کشور برای دشمنان قسم خورده آن بالا گرفته است. هرچند برخی پیش بینیها خطرات موشکهای این کشور را بیش از خطر موشکهای لیبی نمی دانند اما موقعیت متفاوت سوریه و توان بسیار بالای نظامی آن و حمایت گسترده مردم و ارتش سوریه از نظام وحشت و گیجی سنگینی را بر دشمنان این کشور بخصوص رژيم اشغالگر قدس تحمیل کرده است.

 

بدون اغراق بسیاری از منابع غربی اعتقاد دارند که ارتش سوریه هزاران موشک پیشرفته در اختیار دارد که قادرند بسیاری از مناطق سرزمینهای اشغالی را در تیررس آن قرار دهند.

سوریه در دهه های اخیر از کمکهای گسترده قدرتهای موشکی شرقی مانند روسیه - چین و جمهوری اسلامی ایران و همچنین کره شمالی برخوردار بوده است و برخلاف لیبی که تعداد موشکهای آن به 300 فروند بالغ نمیشد با زرادخانه ای متشکل از تعداد متنابهی موشک بالستیک و کروز هدف بسیار سختی برای دشمنان خارجی است.

طبق آمار منتشره در سال 2003 سوریه صدها موشک بالستیک کوتاهبرد تاکتیکی از نوع اسکندر ss-21 SRBM و اسکاد در زرادخانه خود دارد که قادرند بسیاری از نقاط سرزمینهای اشغالی را مورد اصابت قرار دهند و برد مناسب برای هدف قراردادن پایگاههای آمریکا در عراق - ترکیه و اردن را دارندو اعتقاد بر اینست که بسیاری از این موشکها به کلاهکهای شیمیایی و پیشرفته مجهز شده اند. در 13 آوریل 2007 جروزالم پست خبر داد که سوریه موشکهای اسکاد 300 کیلومتری خود را در ارتفاعات جولان مستقر کرده است.

سوریه بسیاری از موشکهای اسکاد خود را از طریق روسیه دریافت کرده است اما مشخص نیست که این کشور موشکهای اسکاد سی را از روسیه دریافت کرده است بانه.

برخی داده های اطلاعاتی در سال1992 اشاره دارد که سوریه 18 موشک اسکاد- بی و 18 فروند موشک اسکندر ss-21 در اختیار دارد . کارشناسان معتقدند که سوریه در سال1991 توانسته بیش از 150 فروند موشک اسکاد -سی از کره شمالی خریداری کند.اسکاد سی بردی بیشتر از اسکاد بی دارد و قادر است با کلاهک 770 کیلوگرمی مسافت 500 کیلومتری را طی کند.این کشور همچنین مدعی است که موشکهای خود را به کلاهکهای شیمیایی- میکروبی و خوشه ای و... مجهز کرده است .

 

بنا به گزارش که در سال2000 منتشر شده است سوریه توانسته است 26 سکوی شلیک موشک و 300-400 فروند موشک اسکاد -بی با کلاهک 1000 کیلوگرمی و برد 300 کیلومتر و اسکاد سی با برد500 کیلومتر و کلاهک 770 کیلوگرمی برای زرادخانه موشکی خود فراهم کند که تهدیدی جدی برای رژیم اشغالگر قدس بشمار میرود.

 

یکی ازواحدهای موشکی سوریه از 18 سکوی شلیک و 50 موشک اسکاد-سی تشکیل شده است که برای اولین شلیک به یک ساعت زمان نیاز دارند اما در بعضی مواقع برای شلیک موشک دوم فقط به 3-5 دقیقه زمان برای شلیک نیاز دارند.

در اوائل سال1998 شایع شد که سوریه دو واحد موشکی اسکاد سی خود را از نزدیکی حلب در شمال این کشور به محلی در نزدیکی دمشق منتقل کرده است.

 

دمشق به طور مداوم در تلاش است تا انواع موشکهای سوخت جامد و مایع خود را گسترش دهد و برای تحقق این امر به کمکهای خارجی نیاز مبرم دارد که دو کشور ایران و کره شمالی از بارزترین کشورهایی هستند که در زمینه توسعه موشکها و بخصوص موشک اسکاد -دی با این کشور همکاری دارند.

سوریه با کمک کره شمالی یک برنامه توسعه نوعی موشک دوربرد را نیز در دستور کار دارد .در اواخر سال2000 سوریه یک فروند موشک اسکاد -دی با برد360 مایل (700 کیلومتر )راآزمایش کرد.با این یرد دمشق میتواند موشکهایش را در عمق بیشتری مستقر کند و حفاظت بیشتری از آنها را تامین نماید.

در اوائل ژوئیه 2001 رادار ضدموشکی اسرائیل شلیک یک موشک اسکاد - دی را از منطقه ای در شمال سوریه در منطقه حلب رهگیری کرد و مسیر آنرا تا مسافت 300 کیلومتری از موضع پرتاب دنبال کرد که در جایی در بیابان جنوبی این کشور به زمین سقوط کرد.با اینکه سوریه موشکهای اسکاد -سی با برد بیشتر را در اختیار دارد اما اگر موشک جدید اسکاد دی مشتق شده از اسکاد باشد کلاهک سبکتر و دقت کمتری نسبت به نمونه اصلی اسکاد خواهد داشت.

در 27 می2005 سوریه سه موشک اسکاد را آزمایش کرد که اولین آزمایش از سال2001 بود.موشکهای آزمایش شده مشتمل بر یک فروند موشک اسکاد-بی با برد 300 کبلومتر ودو موشک اسکاد -دی با برد 700 کیلومتر بود.موشکها از پایگاه مناخ در شمال حلب شلیک شدند وبعد از طی مسافتی400 کیلومتری در نزدیکی مرزاردن به زمین اصابت کردند. گفته میشود که یکی از موشکها از مسیر خود منحرف شده و در جایی در استان هاتای ترکیه فرود آمد.

منابعی در سازمان اطلاعاتی صهیونیستها در نیمه دوم سال 2007اشاره دارند که سوریه آزمایشات پرتاب پیشرفته ای را در منطقه شمال شرقی این کشور با موشکهای اسکاد -دی داشته است. این موشکها700 کیلومتر برد دارند .و با کمک های فنی کره شمالی توسعه داده شده اند. روزنامه جروزالم پست انگلیسی قبلا اشاره داشته بود که آزمایش این موشک با انحراف یکی از موشکها و سقوط آن در حریم هوایی ترکیه با شکست مواجه شده است.

نگرانیهای زیادی از برنامه های موشکی سوریه در منطقه وجود دارد بخصوص وقتی گمان میرود که این کشور برنامه هایی برای دستیابی به موشکهای میانبرد MRBM مانند موشکهای نودونگ و یا موشک شهاب-3 ایرانی در دست اجرا دارد.

 

بعد دیگر نیروی موشکی سوریه راکتهای برد بلند و موشکهای سوخت جامد است. درسالهای اخیر اخبار زیادی از ارسال انواع موشکها و راکتهای دوربرد برای دمشق منتشر شده است که نمیتوان همه آنها را تایید کرد. اما مسلم است که سوریه موشکهای سوخت جامد زیادی از انواع چینی - کره ای - روسی و ایرانی دارد و خود این کشور صنایع پیشرفته ای رابرای ساخت این موشکها و راکتها ایجاد کرده است.

 

از تعداد معین این موشکها اخبار دقیقی در دست نیست اما از آنجا که سوریه برای ساخت چنین موشکهایی دردسر کمتری دارد و نیازی به موشکهای با برد بسیار بالا برای حمله به خاک دشمن ندارد تخمین زده میشود که این کشور حدودیکصد هزار موشک و راکت دوربرد را برای انهدام و بمباران شهرهای فلسطین اشغالی در اختیار داشته باشد.

مهمترین موشکهای سوخت جامد هدایت شونده این کشور میتوان به موشک فاتح110 ایرانی با برد 150-350 کیلومتر - موشک ام-9 چینی با برد600-800 کیلومتر و موشکهای قدرتمند اسکندر بابرد 280 کیلومتر اشاره کرد.

این کشور همچنین تعداد نامعلومی از راکتهای دوربرد زلزال -1 و2 و 3 با برد 150-400 کیلومتر در اختیار دارد.

 

تالیف : مدیریت وبگاه موشک شهاب-3

 

 

مروری بر پرتابهای موشکی در خاورمیانه

 

موشک العابد

---

در این قسمت قصد داریم نگاهی به سابقه پرتابهای موشکی در خاورمیانه داشته باشیم که بخش اول آن را با عنوان موشک العابد تقدیم شما خواهیم کرد.

---

در اواخر دهه 70 .م و اویل دهه 1980 عراق نخستین کشوری بود که با داشتن 800 فروند موشک 8k11 یا R-11 یا SS-1 اسکاد -بی حرف اول را در زمینه توان موشکی در منطقه میزد.

در 22 سپتامبر 1980 عراق به همسایه شرقی اش حمله کرد که به جنگ خلیج فارس مشهور شد. در این جنگ دولتهای قدرتمند کم و بیش جانب عراق را گرفتند و به انحاء مختلف به توان نظامی آن یاری رساندند. بخصوص اینکه ایالات متحده و سازمان اطلاعات مرکزی این کشور (سیا) تصاویر هوایی و ماهواره ای با دقت بالا از مواضع نیروهای ایران تهیه میکردند و در اختیار این کشور قرار میدادند. گمان میرود که ایالات متحده کمکهای مالی زیادی نیر از طریق شعبه هایی از بانک BNL در اختیار رژیم عراق قرار داده است.

مطابق اظهارات مسئولان عراقی این کشور برنامه توسعه بومی موشکها را با تمرکز بر روی موشکهای دفاعی و بازدارنده در سال 1982 آغاز کرد. بخصوص برنامه توسعه موشکی دوربرد که قادر بود از فاصله 600 کیلومتری تهران را مورد اصابت قرار دهد.

این کشور همچنین برای توسعه موشک کندور-2 به مصر و آرژانتین پیوست تا بتواند به فناوری این موشک سوخت جامد که با کلاهک 500 کیلوگرمی قادر به طی کردن مسافت 750 کیلومتری بود دست یابد.

طی برنامه کندور-2 که در عراق به اسم بدر-200 معروف بود تعدادی از متخصصان موشکی خارجی در عراق مستقر شدند.علاوه برآن عراق توانست تجهیزات پیشرفته تولید موشکها را نیز از خارج خریداری کند.

در مارس 1986 ایران اولین موشک اسکاد را به سمت پایتخت عراق شلیک کرد که منجر به تشدید تلاش رژیم عراق برای افزایش برد موشکهای اسکاد شد تا موشکهایش توانایی اصابت به تهران را داشته باشند.

وبرنامه توسعه موشکها را خصوصا با همکاری مهندسان آلمان غربی در زمینه مطالعه در مورد راههای افزایش برد موشکهای زمین به زمین بریاست عمیر سعدی به اجرا گذاشته شد. عمیر السعدی زیر نظر وزارت صنعت و صنایع نظامی عراق MIMI کار میکرد که ریاست آنرا حسین کامل از نزدیکان صدام بر عهده داشت .

در 3 اوت 1987 اولین موشک تولید شده در عراق با نام الحسین آزمایش شد.و بسرعت برای استفاده نظامی بر ضد ایران عملیاتی شد و تعدادی نیز به سمت شهرهای دورتر ایران شلیک شد. عراق همچنین در جنگ 1991 از این موشک بر ضد مواضع متفقین استفاده کرد.

در اواخر دهه 1980 میلادی عراق از برنامه رژیم صهیونیستی برای پرتاب ماهواره با استفاده از موشک شاویت ساخت این رژیم مطلع شد . شاویت بر اساس طرح موشک میانبرد اریجا-2 (جریکو-2) توسعه داده شده است.

ودر رقابت با این رژیم این کشور نیز برنامه ای را برای توسعه وسائل نقلیه فضایی بومی بنیان نهاد .بخصوص اینکه ایالات متحده نیزترجیح میداد که ارسال تصاویر ماهواره ای به عراق را بعد از جنگ ایران و عراق در سال1989 متوقف کند.

واضحترین نامزد برای چنین برنامه ای موشک در حال توسعه کندور -2 بود اما این برنامه با پیوستن دو پشتیبان تکنولوژیکی آن یعنی آلمان و ایتالیا به معاهده منع گسترش فناوریهای موشکی در آوریل سال 1987 ضرباتی کشنده را دریافت کرد.

با پیوستن این کشور ها به معاهده متخصصان موشکی آنها نیز بالاجبار از عراق خارج شدند و عبدالقادر الحلمی یکی از مدیران برنامه نیز در ژوییه 1988 در ایالات متحده دستگیر شد. به همین علت عراق به گزینه دیگر و مطمئن تری روی آورد یعنی موشک شناخته شده و کارآمد اسکاد.

در نوامبر 1987 عراق با یکی از زبده ترین کارشناسان نظامی غربی متولد کانادا به نام جرالد بول ارتباط برقرار کرد . در 15ژانویه1988 جرالد بول با حسین کمال و امیر السعدی در بغداد دیدار کرد . در این ملاقات او با برنامه های بازسازی نظامی عراق بعد از جنگ آشنا شد بخصوص برنامه های پرتاب بومی ماهواره.

السعدی در این دیدار پرده از برنامه مشترک مهندسان مصری و عراقی و برزیلی برای تولید یک سیستم نقلیه فضایی سه مرحله ای بر اساس فناوری موشک اسکاد برداشت و در مورد برخی از مشکلات فنی برنامه مانند هدفیایی و هدایت - تخلیل - دینامیک پرواز و سازه موشک با او به مشورت پرداخت.

بول در این دیدار موافقت کرد که از طریق شرکت تحقیقات فضایی SRC مستقر در بروکسل در این زمینه با آنها همکاری کند.

شواهدی نیز وجود دارد که بول شبیه سازی پرواز موشکهای عراق را مابین سالهای 1988 تا1990 بوسیله ابررایانه کرایCray آزمایشگاه ارتش ایالات متحدهآمریکا در ابردین مریلند انجامداده است. بول همچنین پیشنهاداستفاده از طرح یک سوپرتوپ خود را که در پروژه HARP ایالات متحده به عنوان وسیله ای برای پرتاب ماهواره های کوچک به فضا مورد مطالعه قرار گرفته بود را به عراقیها ارزائه کرد.

جرالد بول در خلال سفری که در اواسط سال1988 به عراق داشت همراه السعدی به مجتمع سری سعد-16 در شمال عراق رفت. سعد-16 یکی از مهمترین مجتمعهای آزمایشات موشکهای دوربرد عراق بود که بوسیله تجهیزات پیشرفته ای پشتیبانی میشد و در نزدیکی موصل شهری در شمال عراق بنا شده بود. در این مجتمع بر روی پروژهایی مانند موشک کندور-2 و ماهواره برهای بومی که براساس فناوری موشکهای میانبرد توسعه می یافتند و موشکهایی با قابلیت حمل کلاهک هسته ای آزمایش و مطالعه انجام میگرفت.

در این مجتمع بر روی یک نمونه بزرگتر از موشک اسکاد با قطر100 سانتی متر (که در اسناد src با نام S100 کدگذاری شده است و موشکی دو مرحله ای با سوخت جامد) بود نیز مطالعاتی صورت میگرفت. در برخی موارد نیز از موشکی که 1.25 متر قطر و 1200 کیلومتر برد و کلاهکی یک تنی داشت صحبت میشودکه قادربود بسیاری از اهداف موجود در ایران- سرزمینهای اشغالی - عربستان سعودی و ترکیه را در تیررس عراق قرار دهد.

بنا به مطالعه سازمان ملل کار بر روی موتور S100 تا سال 1989 آغاز نشده بودو انتظار میرفت که توسعه این موتور در سال1993 به اتمام برسدو معلوم نیست که چقدر از طراحی این سیستم درعراق انجام شده است.

بعدها سازمان ملل دو سند از SRC را منتشر کرد که در آن دو طرح به عراق پیشنهاد شده بود. این طرحها در اسناد SRC با اسم S80 (استفاده از خوشه 4 تایی از موشکهای اسکاد با قطر 80 سانتیمتر )و S100 ( استفاده از یک خوشه از موتورهای بزرگتر) کدگذاری شده بود.در یکی از این طرحهها از 4 موشک اسکاد با قطر80 سانتیمتر به عنوان مرحله اول و یک موتور یزرگتر با قطر100 سانتیمتر به عنوان مرحله دوم و یک موتور ساخته شده برای مرحله سوم استفاده شده بود.

در این سند 4 طرح برای توسعه العابد پیشنهاد شد که یادآور طرح موشک قاره پیمای شوروی موسوم به R-7 با قطر2.2 متر و کلاهک 1 تنی بود.

در طرح دوم قرار بود از 5 موشک اسکاد به عنوان مرحله اول و در طرح سوم از 6 موشک اسکاد و در طرح چهارم از 8 موشک اسکاد به عنوان مرحله اول و 2 موتور اسکاد به عنوان مرحله دوم و یک موتور اسکاد به عنوان مرحله سوم استفاده کند.

این طرح پیشنهادی SRC ساده ترین راه حل برای کشوری مانند عراق بود.

بنا به تصاویر منتشره از تلویزیون عراق ظاهرا از موتور موشک SA-2 به عنوان مرحله سوم استفاده شده است. با اینحال برای مرحله سوم این موشک که در مرحله اول از 5 موتور اسکاد و در مرحله دوم از یک موشک اسکاد و برای مرحله سوم از یک موتور SA-2 استفاده شده بود بسیار غیرقابل اعتماد مینمودبهمین علت جرالد بول پیشنهاد کرد که به جای موتور SA-2 در مرحله سوم از یک موتور سوخت جامد چینی استفاده شود.

این طرح با دو پیکره بندی A , B ارائه شد. بعدها در اواخردهه 1990 برزیلیها ماهواره بر خودرا با استفاده طرح A آزمایش کردند که آزمایشی ناموفق بود.

چنین طرحی که نام العابد را بر خود گرفت 48تن وزن و17 متر طول داشت که در بعضی مدلها وزن آن به 70 تن نیز بالغ میشد که قادر یک جرم 150 کیلوگرمی را در مدار پایین زمین قرار دهد.

علاوه بر پوششهای ماهواره ای و فناوری موشکهای دوربرد بول به عراق کمک کرد تا بتواند کارخانه ای که مواد کامپوزیتی وقطعات حساس هوایی را در ایرلند شمالی تولید میکرد را بخرد که این تلاش نهایتا ناکام ماند.

در همین زمان بود که یک نمونه از موشک العابد برای پرتاب آماده شد که ظاهرا تنها مرحله اول آن کارگرد واقعی داشت و مراحل دوم و سوم آن ساختگی و صرفا برای تست تعبیه شده بودند. بخصوص اینکه کنترل نرم افزارهای چنین موشکی که آزمایش شد بسیار مشکل و دردسرساز بوده است.

یک سکوی پرتاب برای العابد  درمنطقه ای در غرب بغداد با مختصات 33.5درجه شمالی و43 درجه شرقی با زاویه میل بین34تا 50درجه ساخته شده بود. نام سکوی پرتاب را الانبار گذاشته بودند که نام  سرزمینی وسیع از غرب بغداد تا مرز اردن است.احتمالا سکوی یاد شده بخشی از تاسیسات پایگاه  بزرگ حبانیه بوده است.

 پرتاب العابدازمحلی با مختصات 33.5 درجه شمالی و 43 درجه شرقی و با زاویه میل 34 تا 50 درجه انجام میشد. گفتنی است زاویه میل 34 درجه دقیقا نقطه ای در بالای فضای شهر بغداد است.

در 5 دسامبر 1989 اولین پرواز العابد بمدت 130 ثانیه انجام شد که در طی آن موشک توانست تا ارتفاع 25 کیلومتری اوج بگیرد .

در 7 دسامبر حسین کمال از وجود طرح توسعه یک موشک جدید با برد 2000 کیلومتر خبر داد که ظاهرا با ترکیب یک سیستم S100 و یک SA-2 چنین بردی بدست می آمد.

همانطور که اشاره شد S100  طرحی بزرگتر از اسکاد بود که قطری معادل100 CMداشت. طبق گزارش سازمان سیا استفاده ازالعابد به عنوان یک موشک نظامی بعید است چون برای سوختگیری و آماده سازی آن به ساعتها زمان لازم بود.

یک روز پس از پرتاب موشک العابد وزارت خارجه آمریکا تایید کرد که ظاهرا این موشک چیزی را در مدار قرار داده است و سامانه های فضایی ایالات متحده سه شیء جدید را در فضا رهگیری کرده اند. البته اعلام شد که امکان دارد سه شیء رویت شده باقیمانده هایی از مراحل پرتابگر ماهواره بر اتحاد جماهیر شوروی است که ماهواره گرانات را 4 روز پیش در مدار قرار داد و همچنین قطعاتی از ماهواره نیمبوس آمریکا باشد که در سال1970 در مدار قرار گرفته بود. با این حال اسطوره ماهواره عراقی متولد شده بود.

چند ماه پس از این آزمایش اعلام شد که از العابد برای قرار دادن دو نوع ماهواره در مدار استفاده خواهد شد.... یکی ماهواره های علمی و سنجش و ماهواره های جاسوسی.

در نهایت نیز  دو اتفاق به برنامه توسعه ماهواره برهای عراق پایان داد

1-جرالد بول در سال.1990بوسیله گروهی ناشناس در بروکسل به قتل رسید که مطمئنا کار موسادرژیم صهیونیستی است و همچنین
جنگ دوم خلیج فارس که در طی آن تمام زیرساختهای موشکی و اتمی عراق مورد حمله  قرار گرفته و از بین رفتندو طبق قطعنامه سازمان ملل تمام زرادخانه موشکی این کشور که بردی بیش از 150 کیلومتر داشتند باید نابود میشدند از جمله سیستمهای غیرنظامی مانند العابد. البته سایت پرتاب العابد به تنهایی خود هدفی جذاب برای نیروی هوایی آمریکا بود.

-2 قتل حسین کامل که بعد از فرار از کشور و انشقاقش از صدام دوباره با حیله وی به عراق بازگشت و بعد از مدتی به دستور صدام اعدام شد. بعد از مرگ حسین کامل امیر السعدی جایگزین او شد که این شخص نیز بعد از حمله آمریکا به عراق در سال2003 خود را تسلیم نیروهای اشغالگر عراق کرد.

به نظر میرسد که برنامه های عراق برای پرتاب ماهواره به فضا تا سال2002 کم و بیش برقرار بوده است علی رغم اینکه بعد از جنگ اول خلیج فارس تا این دوره تسهیلات پرتاب مناسب و انتظار زمان بندی دقیق برای احیای آزمایشات پروازی  وجود نداشت

 

مختصات فنی العابد:

مرحله اول موشک از 5 موشک اسکاد با قطر 0.88 متر نیرو میگرفت.

برای مرحله دوم از یک موشک اسکاد بزرگ شده با قطر بزرگتر استفاده میشد. گفتنی است قطر این مرحله 1.25 سانتی متر بود. افزایش قطر محفظه احتراق اسکاد مشکلات فراوانی را بوجود می آورد و سوخت موتور اسکاد نمیتوانست  رانش لازم را برای پرواز این مرحله فراهم کند چون این موتورها برای شلیک از سطح دریا طراحی شده بودند و توانایی لازم برای عملکرد مناسب در هنگام استارت در ارتفاعات بالا را نداشتند . پس برای رفع این مشکل قطر محفظه را 20-30 در صد افزایش دادند و برای سوخت آن به جای TM-185 از DETA و یا مخلوطی از DETA + UDMH  استفاده شد.

با اینکه حداقل دو کشور حاضر بودند ماهواره های عراق را در فضا قرار دهند اما هرگز حاضر نبودند چنین موتورهایی را به عراق بفروشند. به همین خاطر عراقیها درصددبودند با ترکیب یک خوشه چهارتایی از محفظه احتراق موتور اسکاد و یک توربوپمپ نیرومندتر یک سیستم قویتر را توسعه دهند که جنگ 1991 این طرح رامتوقف کرد.

پس از آزمایش العابد در 1989 عراقیها متوجه شدند که باید مرحله دوم و سوم را جداگانه تست کنند و قرار بود یک سیستم دیگر را در پاییز 1990 تست کنند که نام آنرا الخریف نامیده بودند. آزمایش الخریف با واکنش بین المللی مواجه شد اما عراقیها همواره مدعی بودند که این سیستم برای تست مراحل دوم و سوم موشک العابد آزمایش شده است ولی درواقع علاوه بر تست مراحل دوم و سوم العابد عراقیها در صدد بودند یک سیستم موشکی با قابلیت حمل کلاهک اتمی را با این آزمایشات توسعه دهند.

تالیف: مدیریت وبگاه موشک شهاب3

 

مروری بر پرتابهای موشکی در خاورمیانه

 

موشک شاویت

(بخش نخست)

 

---

رژیم اشغالگر قدس به عنوان یک کشور در اذهان عمومی جهان اسلام برسمیت شناخته نمیشود و بر اساس اشغالگری و جنایت تاکنون به حیات خود ادامه داده است . بر همین اساس این رژیم همواره با حمایتهای گسترده غرب همواره استراتژی خود را بر برتری مطلق نظامی بر همسایگان و دشمنان خود برپایه زرادخانه ای بسیار عظیم و پیشرفته از تسلیحات ساخت غرب استوار کرده است. علاوه بر این صهیونیستها در طی شش دهه اخیر تلاش گسترده ای نیز برای خودکفایی در زمینه ساخت تجهیزات پیشرفته نظامی با حمایت مطلق قدرتهای غربی انجام داده اند . این رژیم امروزه به عنوان یکی از چند صادرکننده مهم تسلیحات نظامی در جهان شناخته میشود. یا اینحال از آنجا که نمیتوان این رژیم را به عنوان یک کشور برسمیت شناخت تمام موفقیتهای تکنولوژیکی آن نیز زیرمجموعه ای از توان تکنولوژیکی آمریکا محسوب میشود. با اینکه این رژیم در اواخر دهه 80 میلادی توانست با پرتاب ماهواره خود نام خود را به عنوان اولین پرتاب کننده ماهواره در خاورمیانه ثبت کند اما از آنجا که ماهیتی اشغالگرانه و جنایت بار داردو کاملا تحت حمایت آمریکا فعالیت میکند نمیتوان به برنامه های فضایی آن هویتی مستقل داد و آنرا برسمیت شناخت.لذا بدون در نظر گرفتن موفقیتهای آن بایستی جمهوری اسلامی ایران را به عنوان اولین کشور مستقل صاحب فناوری پرتاب ماهواره در خاورمیانه به حساب آورد.البته از آنجا که واقعا این برنامه های در سرزمینهای اشغالی با جدیت دنبال میشود لازم است تحرکات فضایی این رژیم نیز بدقت مورد بررسی قرار گیرد و تمهیدات لازم برای پاسخگویی به تهدیدات ناشی از این برنامه ها اندیشیده شود. به همین دلیل در قسمت دوم مروری برپرتابهای موشکی در خاورمیانه نگاهی به برنامه های فضایی این رژیم میاندازیم.

 

---

رژیم صهیونیستی در 19 سپتامبر1988 با شلیک موشک شاویت-1 که ماهواره افق-1 را به فضا خمل میکرد توانست خود را در باشگاه پرتاب کنندگان ماهواره به مدار زمین بعد از روسیه- آمریکا- فرانسه-ژاپن- چین -0بریتانیا و هند مطرح کند.
فناوری پرتاب ماهواره به مدار شامل حلقه های پیچیده ایست که هر کدام از این حلقه ها شامل هزاران فناوری پیشرفته است و تنها کشورهایی که توان علمی بالا دارند میتوانند به این مهم دست پیدا کنند.
شاویت موشکی بود که بر اساس طرح موشک جریکو-2 (موشک بالستیک میانبرد ساخت این رژّیم) ساخته شده بود و بعد از یک پرواز چهار مرحله ای ماهواره را در مدار پایین زمین قرار میداد. باید اعتراف کرد که اولین پرتاب این رژیم آنهم با موشک شاویت از جهاتی از اولین تجربه فضایی ایران با موشک سفیر موفق تر بود.

یکی اینکه ماهواره در طی4 مرحله جدایش به مدار فرستاده شد و دوم اینکه ماهواره بر آن ابعادبزرگتر و توانایی حمل محموله های بزرگی نسبت به سفیر دارد.
رژیم صهیونیستی معمولا در مورد موشکهای بالستیک خود مانند تسلیحات اتمی خود پنهانکاری میکند اما واقعا شاویت نشاندهنده توانایی بالای این رژیم برای پرتاب ماهواره به فضا با استفاده از یک موشک سوخت جامد است.
شاویت میتواند محموله ای به وزن250 کیلوگرم را در مدار پایینی زمین قرار دهد.
'گفتنی است آژانس فضایی اشغالگران قدس در سال1982 برای ساخت و پرتاب ماهواره های شناسایی با هدف رصد تحرکات و جاسوسی از عراق- ایران و سوریه تاسیس شد. شاویت در زبان عبری به معنی ستاره دنباله دار است.
به لحاظ جغرافیایی ماهواره های پرتاب شده از خاک رژیم صهیونیستی معمولا از شرق به غرب شلیک میشوند که دو علت را میتوان برای آن متصور شد:
1- این رزیم عمق استراتژیک ندارد و مسیر شرق به غرب آن نیز بسیار پرجمعیت است بنا براین مسیر پرتاب نباید بر فراز مناطق پرجمعیت انتخاب شود.
2- با توجه به اینکه این رژیم توسط دشمنان خود محاصره شده است مراحل موشک هم نباید در داخل خاک دشمن سقوط کند.
عیب بزرگ این روش شلیک اینست که کاربر را مجبور میکند محموله سبکتری را برای موشک انتخاب کند و توان حمل جرم مفید موشک به میران 30 درصد کاهش می یابد. به همین دلیل این رژیم برای جبران این نقص در سالهای اخیر بشدت دنبال روشهایی بوده است که راکتهای خود را با استفاده از فناوری پرتاب راکت از هواپیماهای باری یا جنگنده ها شلیک کند.

مختصات فنی موشک شاویت

توسعه موشک شاویت در سال 1982 آغاز شد.مراحل اول و دوم موشک بر اساس موتور موشک جریکو-2 و بوسیله صنایع نظامی اسرائیل و مرحله سوم آن نیز بوسیله شرکت رافال RAFAL توسعه داده شده است.

مشخصات کلی:

نام : موشک ماهواره بر شاویت
کلاس: ماهواره بر سبک وزن
سازنده: رژیم صهیونیستی
ارتفاع:26 متر
قطر:2.3 متر
وزن پرتاب: 30500-70000 کیلوگرم
تعداد مراحل:4 مرحله (سه مرحله اول یا سوخت جامد و مرحله چهارم با سوخت مایع)
جرم محموله: 350-800 کیلوگرم
ارتفاع مداری : مدار پایینی زمین
LEO
تاریخ اولین پرتاب:19 سپتامبر1988
تعداد دفعات شلیک:9 بار( سه شلیک ناموفق و 6 شلیک موفق)

 

مشخصات جزیی و فنی:

---

 

مرحله اول موشک شاویت 2,1

موتور: LK-1

حداکثر رانش موتور:174002 پوند(774.0 کیلونیوتن) در نمونه LK-1 و 370990 پاوند (1650.2کیلونیوتن) در نمونه LK-2

ضربه ویژه:268ثانیه برای موتور LK-1و 280ثانیه برای نمونهLK-2

زمان سوزش موتور:55ثانیه برای نمونهLK-1 و 82

ثانیه برای نمونهLK-2

نوع سوخت: HTBP برای نمونه LK-1
HTBP class1.3c برای موتور نمونه LK-2

 

---

 

مرحله دوم:

نوع موتور:LK-1
ضربه ویژه: 268 ثانیه
زمان سوزش:55 ثانیه
حداکثر کشش: 174002 پوند
سوخت : HTBP

 

---

مرحله سوم:

موتورRSA_3
حداکثر نیروی رانش : 58.8 کیلونیوتن
ضربه ویژه :298 ثانیه
حداکثر زمان سوزش : 94 ثانیه
نوع سوخت: جامد

 

---

مرحله چهارم:

موتور LK-4
حداکثر نیروی رانش :402 کیلونیوتن
زمان سوزش موتور:800ثانیه
ضربه ویژه موتور:200 ثانیه
نوع سوخت : مایع
N2O4/UDMH

رژیم صهیونیستی همچنین با استفاده از فناوری شاویت یک موشک بالستیک دوربرد با برد بیش از6000 کیلومتر را توسعه داده و آزمایش کرده است.

 

سابقه پرتابهای موشک شاویت و محموله های آن

 

---

1- اولین پرتاب آن در 19 سپتامبر 1988 که ماهواره ofeq-1 با موشک شاویت-1 از پایگاه هوایی پالماخیم با موفقیت در مدار قرار گرفت.

 

---

2- پرتاب ماهواره ofeq-2به مدار از پایگاه پالماخیم در 3 آوریل1990 که با موفقیت انجام شد.

 

---

3-پرتاب ناموفق یک ماهواره از سری ماهواره های ofeq در 3 سپتامبر1994 که از پایگاه پرتاب پالماخیم انجام شد .

 

 

---

4-پرتاب ماهواره ofeq-3با موشک جدیدتر شاویت-1 که در 5 آوریل 1995 از پالماخیم انجام شد و موفقیت آمیز بود.

 

---

5- پرتاب ماهواره ofeq-4 از پایگاه هوایی پالماخیم در 22ژانویه1998 با موشک شاویت-1 که پرتابی ناموفق بود.

 

---

6- پرتاب ماهواره ofeq-5 از پایگاه هوایی پالماخیم در 28 مه2002 که با موشک شاویت-1 انجام شد و موفقیت آمیز بود.

 

---

7- پرتاب ماهواره ofeq-6 در 6 سپتامبر2004 با موشک شاویت-1 که از پالماخیم انجام شد و با شکست مواجه شد.

 

---

8- پرتاب ماهواره ofeq-7به مدار از پایگاه پالماخیم که در 11ژوئن2007 که با موفقیت بوسیله موشک نوین شاویت-2 انجام شد.

 

---

9- پرتاب موفق ماهواره ofeq-9 از پایگاه پالماخیم در 22 ژوئن 2010 بوسیله موشک شاویت-2 که موفقیت آمیز بود.

 

---

پس آزمایش ناموفق موشک شاویت در سپتامبر2004 که منجر به نابود شدن ماهواره 100 میلیون دلاری ofeq-7شد اسزائیل اعلام کرد از این به بعد از پرتابگرهای مطمئنتری برای پرتاب ماهواره های خود استفاده خواهد و تمایل خود را برای استفاده از ماهواره برهای سازمان فضایی هندISRO اعلام کرد. این رژیم در 21 ژانویه2008 ماهواره مدرن تکستار خود را با استفاده از ماهوارهبر PSLVهند درمدار قرار داد.

 

---

در آینده نزدیک جزئیات بیشتری از ماهواره های رژیم صهیونیستی را در اختیار شما عزیزان قرار میدهیم.

 

 

تالیف: مدیریت وبگاه موشک شهاب-3

 

 

 
 

---

در این قسمت سعی داریم با نگاهی عمیقتر به توان موشک فوق پیشرفته سجیل ساخت کشورمان نگاهی بیندازیم وتوانایی آنرا با شهاب-3 مقایسه کنیم.

---

 

در20 مه 2009 جمهوری اسلامی ایران با انتشار تصاویری از آزمایش یک موشک جدید میانبرد با برد 2000 کیلومتر خبر داد. در این پست قصد داریم گزارش تحلیلی کارشناسان آمریکایی حول این آزمایش را برای استفاده شما عزیزان دروب انتشار میدهیم. گفتنی است که این گزارش به همت مدیریت وبلاگ ترجمه شده و با کمی تصرف منتشر میشود.

 

 


 

 


 
 


این گزارش یک گزارش تکمیلی است که بنا به جدیدترین تحولات در امور موشکی ایران برای کامل شدن گزارش تهدید مشترک ( JTA)که یک روز پیش از آزمایش سجیل یعنی در روز 19 مه2009 منتشر شده ایست می باشد. در گزارش تهدید مشترک اشاره ای به موشکی به نام سجیل نشده بود اما در مورد آزمایش موشک سوخت جامد با برد2000 کیلومتر در ایران مطالبی در آن وجود داشت. البته همین تحلیلهای گذارا نیز برای تحلیل جدیتر فناوری موشک جدید نیز تا حدزیادی راهگشا به نظر میرسد.

 

بررسی گزارشهای عمومی منتشر شده و همچنین گزارش وزیر دفاع ایالات متحده رابرت گیتس در کنگره آمریکا در مورد توانایی های بالقوه و بالفعل این موشکها این امکان را به ما میدهد که تحلیل دقیق از توان این موشک در حد امکان داشته باشیم و بهتر بتوانیم تواناییهای نظامی و فنی آنرا ارزیابی کنیم.

 

سجیل موشکی دو مرحله است که با موتورهای سوخت جامد کار میکند و ارزیابیهای اولیه نشان میدهد که موتورهای مراحل اول و دوم تا اندازه ای باهم تفاوت دارند.و طول موتور مرحله دوم از مرحله اول کوتاهتر است. وزن کلی آن حدود 21 تن تخمین زده میشود( الیته وزن این موشک بعدها 23640 کیلوگرم اعلام شد) و میتواند یک کلاهک یک تنی نیرومند را تا فاصله 2000 کیلومتری از محل شلیک حمل کند.

 

خصوصیات آنرا میتوان با موشک سوخت مایع سفیر مقایسه کرد . این به این معنی است که ایرانیها میتوانند در مدت اندکی مجموعه ای از موشکها را توسعه دهند که توانایی حمل کلاهکهای قدرتمند 1000 کیلوگرمی به مسافت 2000 کیلومتر را دارند.

گزارش تهدید مشترک همچنین پیش بینی کرد که چنانچه ایران بنای توسعه تسلیسحات اتمی را داشته باشد برای تولید یک سرجنگی هسته ای کوچک و جمع و جور به 6 سال زمان نیاز دارد که چنین زمانی برای توسعه سیستمهای موشکی بالستیک جدید کافی بنظر میرسد . به طور خلاصه این نکته را متذکر میشویم که دراین بازه زمانی نیز ایران توانایی توسعه یک موشک سوخت مایع بابرد 2000 کیلومتر که قادر به حمل کلاهکهای یک تنی است را دارد.

 

عکس لحظه اصابت کلاهک موشک سجیل به زمین

مهمترین عامل محدود کننده برای توسعه و استقرار موشکهای هسته ای برای ایران در حال حاضر میزان زمان لازم برای طراحی و توسعه کلاهکهای اتمی با حجم و وزن مناسب برای این موشکهاستکه آزمایش موشکی مانند سجیل چندان نمیتواند این فاصله زمانی را کوتاه کند.


بر اساس خصوصیات سجیل نیز وزن و جحم احتمالی یک موشک دیگر را محاسبه کردیم که در صورت نیاز ایران به چنین موشکهایی احتمالا طرح آنها مورد توجه قرار خواهد گرفت. این سیستم احتمالی5000 کیلومتر برد دارد و توانایی حمل کلاهکی یک تنی را دارد و قادر به هدف قرار دادن اهداف خود در اروپای غربی و شمالی است.

این گزارش با ارزیابی تصویر فناوریهای منتشر شده از مراحل موشک سجیل به چنین نتیجه ای رسیده است و تخمینها نیز احتمالی است.


احتمال داده میشود که مراحل اول و دوم سجیل جدید و سنگین باشند. موشک فرضی از سیستم مشابه طراحی سجیل استفاده میکند که چند مرحله ایست و با سوخت جامد کار میکند. ظاهرا ایران توانایی مناسبی برای پیشرفت و فهم چگونگی توسعه و ساخت موتورهای بزرگ سوخت جامد رادارد و میتواند مشکلات دیگر چنین فناوریهایی را حل کند.

 

اگر ایران درنهایت به این نقطه از تکنولوژی برسد که بتواند موشک احتمالی سوخت جامد را تکمیل کند ما پیش بینی میکنیم که وزن مرحله اول آن به تنهایی 45 تن باشد. و از آنجا که موشک در سه مرحله کار میکند وزن کلی چنین سیستمی 65 تن خواهد بود که در مقایسه با وزن 35 تنی موشکهای قاره پیمایی مانند توپول -ام روسی و مینوتمن آمریکایی با وزن35 تن موشکی بسیار سنگین و کم تحرک محسوب میشود. چنین وزنی بسیار سنگین برای موشکی است که براساس فناوری سجیل توسعه می یابدوبر اساس تمام معیارهای عملی موشک متحرکی به حساب نمی آید.


با اینکه سجیل ممکن است راه را برای موشکهای دوربرد تر بازکند اما فناوری آن نمیتواند ثابت کند که موشکی با قابلیت حمله به اروپای غربی و شمالی به سرعت توسعه می یابد. همچنین نمیتواند سرعت زیاد تلاش ایران برای رسیدن به بردهای بسیار بالا برای حمله به آمریکا را اثبات کند.

 

اما آزمایش 20 مه چه تاثیری بر گزارش تهدید مشترک(JTA) دارد.؟


نکته اول اینست که در نظر داشته باشیم که آزمایش سجیل نمیتواند ارزیابی های ما را از ایران تغییر دهد. ایران سالهاست برای سلاحهای اتمی آینده خود با جدیت برنامه های موشکی کوتاهبرد و میانبرد خود را دنبال میکند که چنین آزمایشی نمیتواند چندان تاثیری بر گزارش تهدید مشترک در مورد تواناییهای احتمالی موشکهای قاره پیمای ایران داشته باشد.

 

و ایضا برنامه ها و پیشنهادات ما را در مورد انتشار سیستمهای دفاع موشکی در اروپا تحت تاثیر قرار نخواهد داد.

تغییر بسیار مهم در اینست که آزمایش این موشک مبین این نکته است که ایران توانایی طراحی سیستمهای موشکی سوخت جامد و پیشرفته  را دارد .

 

بوضوح مشخص نیست که ایران برای سیستمهای دوربرد تر خود به سراغ موشکهای سوخت جامد خواهد رفت یا مایع .زیرا این کشور در زمینه قدرت موشکی کشوری در حال توسعه به حساب می آید. و هنوز ایرانیها برای رسیدن به این مرحله برنامه ریزی مشخصی را اعلام نکرده اند.

 

موشکهایی که با سوخت جامد کار میکنند بدلایل مختلفمزایای بیشتری نسبت به موشکهای سوخت مایع دارند .سریعتر برای شلیک آماده میشوند . بخوبی و با امنیت بیشتری میتوان آنها را در سکوهای ثابت و متحرک  منتشر و مستقر کرد. این عوامل به موشک این امکان را میدهد که قدرت مانور بالاتر و آسیب پذیری کمتری نسبت به حملات هوایی پیشدستانه دارند.

 

با اینحال چنانچه موشک بزرگ و سنگین باشد حمل و نقل آن بسیار مشکلتر است و پنهان کردن آن نیز کار ساده ای نیست.

 

سجیل و پرتابگر آن رویهم 40-50 تن وزن دارد و IRBM ساخته شده براساس سجیل هم بهمراه پرتابگر 130-140 تن خواهد داشت . محصول بدست آمده از فناوری موجود در ایران طبق ارزیابیها از فناوری موشکهای ICBM ایالات متحده بسیار سنگین تر خواهد بودوبرای حمل آن به خودروی حمل کننده بسیار بزرگی نیاز است که با خودروهای کنونی موجود در ایران قابل مقایسه نیست.

 

هم اکنون نیز موشکهای قاره پیمای آمریکایی بوسیله خودروهای ویژه و بسختی آنهم در راههای از پیش ساخته و مخصوص قابلیت عملیات دارند. سیلوهای موشکی پرتاب هم برای حمله دقیق به اهداف دشمن به مهمات قدرتمندی مجهز شده اند.میتوان انتظار داشت که فناوری موشک آزمایش شده در جاهای دیگر دنیا نیز وجود داشته باشد از آن جهت که مشابه چنین موشکهایی در کشورهای دیگر بصورت عملیاتی هستند. با این وجود آزمایش موفق 20 مه نشاندهنده یک گام مهم در برنامه موشکی ایران است بجز اینکه نشانه ای دال بر تبدیل شدن این فناوری به تهدیدی فوری وجود ندارد.

 

پرواز آزمایشی سجیل تهدید ایران را ازخلال توسعه راحت تر و در عین حال سریعتر برنامه های موشکی با قابلیت هدفگیری تمام نقاط خاورمیانه گسترش میدهد و همانطور که در گزارش تهدید مشترک نیز آمده است لازم است همکاری بین روسیه و آمریکا برای حل بحران ناشی از برنامه موشکی و هسته ای ایران قبل از رسیدن دامنه تهدید به تمام خاک اروپا و آمریکا بسیار مهم و ضروری است.

 

 نکته مهم دیگر این که ایران برای توسعه موشک سجیل کمکهای بسیاری را از خارج دریافت کرده است. آزمایش 20 مه نشان میدهد که جامعه بین المللی بایستی شرایط بسیار سخت تری را برای انتقال و انتشار این فناوریها قرار دهد و موضع مناسبی را در این مورد اتخاذ کند. منطقه خاورمیانه جایی است که همکاری دوجانبه روسیه و آمریکا برای حل مشکلات آن بسیار مهم است.

 

برای ارائه اطلاعات بیشتر لازم است در مورد برخی تصاویر دیگر مرتبط با فناوری سجیل برای خوانندگان دقیق خود توضیحات بیشتری ارائه دهیم.

 

 

شکل 1 نشاندهنده شلیک رگباری موشکهای تاکتیکی کوتاهبرد ایران است که در زمان کوتاهی شلیک شدند . خطوط دودی پشت سر آنها نتیجه سوختن مواد جامدی است که در موتور میسوزند و این خطوط ایری شکل را برجای میگذارند.

 

شکل شماره 2 آزمایش یک موشک سوخت مایع مشابه موشک اسکاد-بی را به ما نشان میدهد.همانطور که در گزارش JTAنیز اشاره شده است موشک اسکاد-بی از سوخت مخلوطی ااز بنزین و نفت سفید(80 دصد بنزین و 20 درصد نفت سفید ) که متخصصان روس آنرا با مشخصه TM-185 نامگذاری کرده اند و اکسید کننده ای متشکل از 27 درصد تترا اکسید نیتروژن و 73 درصد نیتریک اسید به نام تخصصیAK-27 برای نولید نیرو بهره میبرد که در هنگام احتراق شعله ای برنگ قهوه ای مایل به قرمز تولید میکند و همانطور که در شکل مشخص است با اینکه موشک از زمین کاملا اوج گرفته است به جز ردی کوچک از دود سیاه که ناشی از احتراق ناقص مقدار کمی از سوخت است چیزی در پشت آن دیده نمیشود.

شکل فوتوگرافی شماره -3 نشاندهنده تفاوت شکل پرتاب موشکهای سوخت مایع و جامد است. در اینجا میبینید که حتی در لحظه روشن شدن موتو.ر موشک سجیل هم ابری  سفید مایل  به خاکستری ناشی از احتراق سوخت جامد آن از اگزوز آن خارج میشود.



 با بررسی تصاویر شلیک و ترسیم داده ها یک جدول که ارتفاع-زمان که  سجیل در استارت موتور با فشاری برابر  1.6 جی مواجه میشود که بر اساس همین داده ها مقدار رانشی تخمینی مرحله اول را میتوان بین55-56 تن تعیین کرد.و با قاطعیت باید گفت که نسخه کوتاه شده از مرحله اول و نسبت مصرف سوخت به مساحت سطح داخلی سوخت جامد اشاره دارد که رانش مرحله دوم موشک سجیل چیزی بین21-22 تن نیروست. که این مقادیر در جدول زیر تنظیم شده است

 

			زمان سوزش موتور (ثانیه)	ضربه ویژه (ثانیه)	ساختار عامل	تراست تولیدی (کیلوگرم نیرو)	وزن خالی (کیلوگرم)	وزن کامل (کیلوگرم)
			50	220SL 250 Vac	0.15	55600	2210	14720	مرحله اول
			50	250	0.15	21800	870	5780	مرحله دوم

 

شکل-5 اشکال شماتیکی از موشکهای دیگر و دوربرد ایران و کره شمالی را نشان میدهد  که سیر توسعه موشکهای این کشور را از شهاب-1 تا طرح موشک آینده دوربرد احتمالی که در کره شمالی با نام یونها-2 توسعه یافته است را مشاهده میفرمایید.

در بین این تصاویر میتوانیم به موشک سوخت مایع سفیر اشاره کنیم که توانست یک ماهواره27 کیلوگرمی را درمدار پایین زمین قرار دهد.با اصلاح سفیر برای حمل کلاهکهای جنگی این موشک میتواند یک سرجنگی یک تنی را تا بردبیش از2000 کیلومتر حمل کند

.شکل شماره-6 هم میزان برد هر یک از این موشکها را با زای وزن کلاهک نشان میدهد که همانطور که مشاهده میکنید موشک سجیل طبق این داده ها با کلاهک 500 کیلوگرمی قادر به طی مسافت 3000 کیلومتری و با کلاهک 1500 کیلوگرمی توانایی رسیدن به برد1800 کیلومتر را دارد

 

شکل شماره 7 نیز موشک سجیل را درلحظاتی پیش از پرتاب بر روی کو را نشان میدهد. در شما راست همین شکل نیز اطلاعاتی در مورد موشک سجیل و موشک سه مرحله ای فرضی ساخته شده بر اساس فناوری آن رسم شده است.

 

 

با کمی دقت در این تصاویری که منتشر شده است میتوان به این نکته اشاره کرد که پرتابگر اصلی سجیل دومرحله ای فعلی پرتابگری بزرگ است اما در حال حاضر این امکان  را ندارد که بتواند موشکهایی با قطر بیشتر از 1.25 متر شهاب-3 و سجیل راحمل کند و از آنجا که موشک سه مرحله ای ساخته شده بر اساس سجیل قطری بسیار بیشتر خواهد داشت لذا برای حمل و شلیک جاده ای آن به پرتابگری بسیار قویتر و بزرگتر نیاز است.

در این تصاویر هم مشاهده میکنید که مراحل اول و دوم سجیل از نظر قطر اندازه یکسانی دارند و شیوه پرتاب سیستم دومرحله ای آن شباهت بسیاری به شیوه پرتاب موشک سفیر دارد. این نکته نشان دهنده این مسئله است که ایران میتواند از این فناوری جدایش مراحل بکار رفته در سجیل و سفیر برای رسیدن به بردهای بسیار بالاتر استفاده کند که قادرند اروپای غربی و شمالی را در تیرس ایران قراردهند.

ظهور سجیل نشاندهنده این مسئله نیز هست که انتقال تکنولوژی موشکهای سوخت جامد میتواند به ایران این امکان رابدهد که مجموعه ای متنوع از موشکها بابرد بین1000-20000 کیلومتر را توسعه دهد و تا امسال نیز ایران در این زمینه بسیار فعال بوده است که بایستی طبق معاهدات بین المللی کنترلهای بیشتری را بر انتشار فناوری موشکی در جهان اعمال  کرد....

ادامه دارد....

تالیف: مدیریت وبگاه موشک شهاب-3.